Narada ws. walki z greenwashingiem

16 października 2024

Działania w ramach naszych parlamentarnych zespołów mają niezwykłą moc sieciowania i wpływu na realne zmiany. Przed wakacjami zainicjowaliśmy debatę pod tytułem „Rola i misja mediów w dobie kryzysu planetarnego”, podczas której wybrzmiała pilna potrzeba walki z dezinformacją klimatyczną oraz greenwashingiem. Wśród uczestników tych spotkań były m.in. przedstawicielki ESG Impact Network, Aleksandra Majda i Anna Kornecka, które postanowiły zainicjować platformę współpracy na rzecz walki z greenwashingiem, angażując w dialog różnorodnych interesariuszy – od Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, przez osoby prawnicze, przedstawicieli i przedstawicielki mediów, sektora bankowego, dużych i średnich biznesów, startupów oraz organizacji społecznych – w tym nas. 

Podczas pierwszej takiej narady, która odbyła się 11 października w siedzibie Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu (PAIH), do wspólnego stołu usiedliśmy wspólnie z  Kamila Drzewicka, ClienyEarth Earth, Łukasz Wroński , UOKiK, Elżbieta Szadzińska, Federacja Konsumentów, Katarzyna Czarska, Climate&Strategy Foundation, Marcin Graczyk , Polish Investment and Trade Agency (PAIH) , Piotr Zimolzak (swresearch, Badanie Ekobarometr), Mieczysław Obiedzińskiński, TÜV SÜD Polska Sp. z o.o., Dariusz Kryczka , EY Polska, Katarzyna Broniarek- Niemczycka (she/her), IKEA, Joanna Wis-Bielewicz , Ørsted, Monika Radomska, EcoBean, Zuzanna Czernicka, ESG Future Ready, Zofia Piwowarek, Santander Bank Polska.

Nasza przedstawicielka, Kamila Kadzidłowska, zwróciła uwagę na fakt, że ,,zjawisko greenwashingu potęgowane przez kryzys klimatyczny odbiera nam szansę na działanie, cementuje bierność w kwestiach zapobiegania kryzysowi planetarnemu – idąc jeszcze w parze z dezinformacją klimatyczną, której jesteśmy poddawani w zasadzie od około dekady, od kiedy Unia Europejska zakomunikowała jasno, że chce wejść na stronę redukcji emisji, ochrony środowiska. W momencie, kiedy wielkie korporacje praktykują greenwashing, tracimy szansę na realne działania prewencyjne i płacimy za to naszym zdrowiem, naszym bezpieczeństwem. ”

Katarzyna Broniarek-Niemczycka, IKEA, podkreśla, że dla dobra naszych dzieci, wszyscy musimy się edukować. ,,My, duzi, sobie poradzimy, ale co z tymi prawie 40 mln konsumentów, którzy np. kupują w internecie? Greenwashing jest częścią większego zjawiska dezinformacji i walka z greenwashingiem to jest walka o prawdę. Żebyśmy my, jako obywatele, nie dostawali fałszywych informacji, nie byli okłamywani. Więc oczywiście jest ogromne wyzwanie dla firm, regulacje są bardzo potrzebne”

Mec. Kamila Drzewicka, reprezentująca ClientEarth Prawnicy dla Ziemi, zwróciła uwagę na to, że duże biznesy inwestują wiele środków, aby przekonać konsumentów o swojej ekologiczności, choć realne działania są niewystarczające: „Konsumenci są ważnym aktorem transformacji, ale nie jedynym. Nie chcemy, żeby biznes mówił o zmianie, która rzeczywiście się nie wydarza. Chcemy, żeby firmy redukowały swój ślad węglowy i plastikowy.”

Elżbieta Szadzińska z Federacji Konsumentów dodała, że bez regulacji rynek sam nie poradzi sobie z problemem greenwashingu. „Wielu konsumentów wierzy w ekologiczne deklaracje, które niestety często nie mają potwierdzenia w badaniach czy certyfikatach.”

Podczas narady, Łukasz Wroński, prezes UOKiK, zapowiedział rozpoczęcie postępowań wobec firm stosujących wprowadzające w błąd komunikaty ekologiczne. Wśród firm objętych postępowaniami są przedstawiciele branży odzieżowej, kosmetycznej i handlowej.

Uczestnicy wspólnie podkreślili, że greenwashing to nie tylko manipulacja marketingowa, ale także zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów.

SPOSOBY WALKI Z GREENWASHINGIEM

Podczas burzliwej narady udało się wyłuskać 1o kluczowych postulatów niezbędnych w walce z greenwashingiem:

1. Szeroka edukacja ekologiczna – od szkół po partnerów z łańcuchów dostaw.
2. Edukacja konsumentów w zakresie wartości certyfikatów i wyjaśnienie niejasnych oznaczeń.
3. Zmiana języka komunikacji – odrzucenie wprowadzającej w błąd „zielonej” narracji bez pokrycia.
4. Najpierw czyny, potem słowa – komunikacja oparta na badaniach, certyfikatach i dowodach.
5. Konsultacje UOKiK z biznesem oraz właściwe postępowania wobec firm.
6. Wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw, które potrzebują jasnych reguł gry.
7. Nieuchronność sankcji za greenwashing – konieczne są jasne ramy legislacyjne.
8. Doprecyzowanie istniejących przepisów, w tym ochrony konsumentów i konkurencji, np. ustawy o radiofonii i telewizji z 1992 r.
9. Opracowanie i promowanie dobrych praktyk w różnych sektorach.
10. Włączenie tematu zrównoważonego rozwoju i walki z greenwashingiem do agendy polskiej prezydencji w Radzie UE.

Jako Rodzice dla Klimatu, aktywnie działamy na rzecz realizacji postulatów 1, 7, 8 i 10, rekomendując kompleksowe podejście do walki z greenwashingiem i dezinformacją klimatyczną. Tam, gdzie to tylko możliwe, przypominamy również o naszych wcześniejszych rekomendacjach walki z tymi problemami (zobacz tutaj), których podstawom jest:

• Nowelizacja  Ustawy o radiofonii i telewizji dotycząca zadań i powinności mediów publicznych, także w odniesieniu do edukacji klimatycznej i prozdrowotnej oraz walki z greenwashingiem, a także:
• Etyka reklam (zakaz greenwashingu oraz dezinformacji klimatycznej i zdrowotnej).
• Szkolenia dla redakcji dziennikarskich dotyczące przyczyn i skutków zmian klimatu, zanieczyszczenia powietrza i zaniku bioróżnorodności.
• Nadzór redakcyjny treści pod kątem dezinformacji i greenwashingu
• Odpowiedzialność finansowa za świadome szerzenie dezinformacji oraz mowy nienawiści, a także greenwashingu

Bardzo mocno akcentujemy Rolę i misję mediów publicznych w tym obszarze, zwlaszcza, że polskim aktem prawnym zawierającym przepisy dotyczące reklam, które mogą obejmować greenwashing,  jest Ustawia o radiofonii i telewizji z 1992 r., a konkretnie art. 16b. 1. w którym jednym tchem wymienione są kwestie ochrony zdrowia i środowiska, a także dzieci:

„Reklamy i telesprzedaż nie mogą:

1. namawiać do nabywania towarów lub usług, szkodliwych dla zdrowia lub bezpieczeństwa ludzi albo środowiska;
2. w sposób bezpośredni zachęcać dzieci do nabywania produktów lub usług;
3. wprowadzać w błąd w odniesieniu do towaru, usługi, w tym także w szczególności jego warunków handlowych, ceny lub wpływu na środowisko.”

W obecnej wersji art. 16b ust. 1 pkt 3 wspomina o zakazie wprowadzania w błąd „w odniesieniu do […] wpływu na środowisko”, co dotyczy greenwashingu, ale w naszej ocenie  przepis ten jest ogólnikowy.

Aby bardziej skutecznie walczyć z greenwashingiem, proponujemy dodanie konkretnej klauzuli, która wymagałaby od reklamodawców przedstawiania dowodów na swoje twierdzenia środowiskowe.

Jako Rodzice dla Klimatu ,,zsieciowani” z ruchami rodzicielskimi na całym świecie, przyglądamy się także dobrym praktykom z innych krajów UE, rekomendując te, które mogą stanowić dobre przykłady do stworzenia wspólnej strategii walki z greenwashingiem także poprzez polską prezydencję w Radzie UE. 

DOBRE PRAKTYKI Z INNYCH KRAJÓW UE:

1. Francja – Nowe przepisy dotyczące „neutralności węglowej”

• Ustawa o przeciwdziałaniu greenwashingowi (Climate and Resilience Law 2021): Francja przyjęła jedne z najostrzejszych przepisów dotyczących greenwashingu w UE. Zgodnie z nową ustawą, firmy, które chcą reklamować swoje produkty jako „neutralne węglowo”, muszą szczegółowo udokumentować swoje oświadczenia i zapewnić, że podjęły kroki mające na celu redukcję emisji. Firmy muszą również zapewnić pełną transparentność na temat sposobów kompensacji emisji.
• Zakaz stosowania ogólnych oświadczeń ekologicznych: Francja wprowadziła również zakaz stosowania ogólnych i nieprecyzyjnych twierdzeń ekologicznych, takich jak „ekologiczny” czy „przyjazny dla środowiska”, jeśli nie są one poparte wiarygodnymi dowodami.

Przykład: W 2021 roku francuskie sądy wymusiły na firmie Carrefour wycofanie reklam twierdzących, że niektóre ich produkty były „ekologiczne”, bez wystarczających dowodów na to, że cała produkcja spełniała standardy zrównoważonego rolnictwa.

2. Niemcy – Aktywne działania UOKiK (Federal Office for the Environment)

• Surowe przepisy dotyczące eko-twierdzeń: Niemcy mają dobrze rozwinięty system regulacyjny dotyczący twierdzeń ekologicznych, w tym wymóg, aby każda reklama zawierająca oświadczenia o korzyściach dla środowiska była dokładna, kompletna i nie wprowadzała w błąd.
• Regularne audyty i kontrole: Niemiecki urząd ds. ochrony konsumentów oraz Federalne Biuro Ochrony Środowiska (Umweltbundesamt) regularnie kontrolują i audytują oświadczenia reklamowe dotyczące produktów ekologicznych, co pomaga identyfikować i zwalczać greenwashing.

Przykład: W 2020 roku niemiecka firma motoryzacyjna Volkswagen zapłaciła karę za wprowadzające w błąd reklamy dotyczące emisji spalin, co było częścią większej afery związanej z greenwashingiem w przemyśle motoryzacyjnym (tzw. Dieselgate).

3. Holandia – Przepisy dotyczące finansowych twierdzeń ekologicznych

• Holenderski Urząd ds. Rynków Finansowych (AFM) wymaga od firm finansowych pełnej transparentności w zakresie ekologicznych inwestycji, tzw. zielonych funduszy. Fundusze te muszą dostarczać szczegółowe informacje na temat tego, w co inwestują, oraz udowadniać, że ich działalność ma realne korzyści dla środowiska.
• Akcje konsumenckie przeciwko bankom: Holenderskie organizacje konsumenckie, wspierane przez rząd, prowadzą kampanie mające na celu uświadamianie społeczeństwa o fałszywych oświadczeniach ekologicznych firm finansowych.

Przykład: W 2021 roku AFM i Holenderski Urząd ds. Konsumentów i Rynków (ACM) nałożyły grzywny na firmy finansowe, które promowały fundusze jako „zielone”, mimo że inwestycje nie spełniały standardów zrównoważonego rozwoju.

4. Dania – Wytyczne ds. zielonych oświadczeń

• Wytyczne rządowe dotyczące twierdzeń ekologicznych: Duński Urząd Ochrony Konsumentów opracował szczegółowe wytyczne dotyczące stosowania twierdzeń ekologicznych w reklamach. Wytyczne te jasno określają, jakie twierdzenia są dozwolone, oraz wymagają dowodów naukowych i transparentnych danych popierających oświadczenia o korzyściach środowiskowych.
• Kary za wprowadzające w błąd oświadczenia: Duński rząd surowo karze firmy, które w sposób nieuzasadniony twierdzą, że ich produkty są ekologiczne lub neutralne węglowo.

Przykład: W 2022 roku Dania wprowadziła kary finansowe dla firm modowych, które twierdziły, że ich ubrania są „zrównoważone”, mimo że produkcja była daleka od standardów ekologicznych.

5. Wielka Brytania (chociaż już poza UE, warto wspomnieć) – Program „Green Claims Code”

• Green Claims Code: Brytyjski Urząd ds. Konkurencji i Rynków (CMA) opracował „Green Claims Code” – zestaw zasad, które regulują, w jaki sposób firmy mogą komunikować swoje działania proekologiczne. Zasady te wymagają, aby oświadczenia ekologiczne były dokładne, wyraźne, poparte dowodami i w pełni transparentne.
• Ściganie firm za greenwashing: CMA regularnie monitoruje i karze firmy, które wprowadzają w błąd konsumentów poprzez fałszywe twierdzenia ekologiczne.

Przykład: W 2021 roku brytyjska sieć supermarketów Tesco została zobowiązana do wycofania reklamy „zielonych produktów” z powodu braku dowodów na to, że ich łańcuch dostaw spełnia standardy ekologiczne.

Przykłady te pokazują, że walka z greenwashingiem opiera się na kilku kluczowych elementach:

• 🔍 Przejrzystość i dowody: Firmy muszą przedstawiać rzetelne dowody na swoje twierdzenia ekologiczne.
• ⚖️ Regulacje prawne: Jasne przepisy, które wymagają szczegółowego dokumentowania twierdzeń ekologicznych.
• 📊 Ścisła kontrola i audyty: Regularne kontrole i audyty twierdzeń ekologicznych przez odpowiednie organy nadzorcze.
• 💰 Surowe kary finansowe: Znaczące kary dla firm, które stosują wprowadzające w błąd oświadczenia, co działa jako skuteczny mechanizm odstraszający.

Te podejścia można z powodzeniem adaptować w Polsce i dołączyć do działań polskiej prezydencji w ramach UE – w trosce o prawa konsumentów i konsumentek, ochronę naszego zdrowia i przyrody.

Dziękujemy ESG Impact Network za stworzenie wspólnej płaszczyzny do merytorycznych rozmów na temat skutecznej walki z greenwashingiem.

Razem działajmy na rzecz uczciwej, proklimatycznej komunikacji! 💚

Media o naradzie:

Greenwashing na celowniku urzędników. Będą kary? Dziennik Gazeta Prawna, 14 października 2024