REKOMENDACJE WS. SYSTEMOWYCH METOD WALKI Z DEZINFORMACJĄ KLIMATYCZNĄ I GREENWASHINGIEM

7 czerwca 2024

Dziękujemy wszystkim, którzy wzięli udział w drugiej części posiedzenia zespołu parlamentarnego „Rodzice dla Klimatu” dot. “Roli i misji mediów w dobie kryzysu planetarnego”, które poświęcone było dyskusji na temat rekomendacji dotyczących misji mediów publicznych, etyki reklamy, a także pracy redakcji dziennikarskich.

,,Społeczeństwo znajduje się w klinczu pomiędzy dezinformacją a greenwashingiem. Rzetelne i etyczne media, które stają na wysokości zadania w obliczu dzisiejszych zagrożeń, są niestety mediami niszowymi i misyjnymi. Trudno się dziwić, skoro faktur za pracę dziennikarską nie opłaca dewastowana przyroda czy cierpiące z powodu kryzysów dzieci.”

– zaznaczyła na wstępie, nasza aktywistka Kamila Kadzidłowska nawiązując do skali zjawiska dezinformacji:

“Ta dezinformacja doskonale zna kalendarze wyborcze i ma na celu sprowokować społeczeństwa w krajach demokratycznych do bojkotu wszelkich rozwiązań najpilniejszych aktualnie problemów takich jak kryzys zdrowia, kryzys degradacji środowiska, kryzys energetyczny, klimatyczny i wojenny, których pochodną jest kryzys migracyjny.

Zamiast wdrażać te rozwiązania – jakże spójne z wartościami, które leżą u podstaw UE – prowadzi ona do „zakonserwowania” interesów przemysłu paliw kopalnych, przemysłu militarnego oraz korporacji, która będą mogły dalej pogłębiać ww. kryzysy, w których ogniu są dzieci, nie tylko nasze.”

kontynuowała Kamila.

Podstawą do dyskusji o rozwiązaniach systemowych podczas ostatniego posiedzenia były zaproponowane przez nas postulaty, tj.:

Podczas posiedzenia, któremu przewodniczyła prof. Alicja Chybicka z Platformy Obywatelskiej, głos zabrali m.in. poseł Piotr Strach z Polski 2050, przedstawiciele i przedstawicielki Fundacji Client Earth, Stowarzyszenia Zero Waste, Climate Strategies Poland, Koalicji Klimatycznej, WWF, UNEP-Grid, Komisji Etyki Reklamy, Biura Ochrony Powietrza i Polityki Klimatycznej Miasta st. Warszawa, ale także i osoby eksperckie medioznawcy Jacek Wasilewski, aktywistka Anna Pięta, edukatorka ekologiczna Sylwia Majcher, ekspertka ESG Aleksandra Majda oraz reprezentanci biznesu.

Mieli oni okazję wyrazić swoje stanowiska i zaprezentować perspektywy na temat sposobów walki z dezinformacją i ekościemą.

Większość zgadza się co do tego, że należy podjąć odpowiednie kroki nakierowane na edukację zarówno polityków, jak i dziennikarzy, że trzeba zadbać o jakość i warunki pracy w mediach, ale także wprowadzić systemową odpowiedzialność za świadomie szerzenie dezinformacji. 

Zwrócono także szczególną uwagę na problem ze wdrażaniem już istniejącego prawa w zakresie greenwashingu.

“Kaucja wejdzie w życie w styczniu przyszłego roku, a to, co obserwujemy w tym momencie to ogromna presja przemysłu na to, by opóźnić jej wprowadzenie lub całkowicie zaniechać tego rozwiązania, które jest jednym z najskuteczniejszych, jeśli chodzi o zapobieganie zanieczyszczania środowiska.” –

alarmowała Joanna Kądziołka, przedstawicielka Stowarzyszenia Zero Waste.

O problemie tym wspominał też Filip Piotrowski z UNEP-Grid podkreślając, że podmioty torpedujące system kaucyjny cynicznie powołują się na troskę o ekologię i obywateli, natomiast Aleksandra Majda, ekspertka ESG, zwróciła uwagę na szereg aktów prawnych, tj. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym  oraz Ustawa ochronie konkurencji i konsumenta, które – jeśli egzekwowane – już dziś umożliwiłyby walkę z procederem ekościemy.

W temacie tym wypowiadała się także Sylwia Jedyńska z Rady Etyki Reklamy, wskazując na samoregulację Rady Reklamy z 2023 r., której celem jest przeciwdziałającej greenwashingowi w komunikacji marketingowej. Zachęcała także do skarg na greenwashingową reklamę, które może złożyć każdy konsument, jako osoba fizyczna za pośrednictwem formularza na stronie Rady Reklamy (do czego – jako Rodzice dla Klimatu – bardzo gorąco zachęcamy).

Ekspertka ds. walki z greenwashingiem, mec. Kamila Drzewicka z Fundacji ClientEarth, opowiedziała o rozwiązaniach, których celem jest eliminacja greenwashingu paliw kopalnych i które istnieją już na świecie, także w Unii Europejskiej.

Państwa Unii Europejskiej już są, albo niebawem będą w obowiązku implementować dyrektywę w zakresie wzmocnienia pozycji konsumenckiej w procesie transformacji ekologicznej oraz dyrektywą o oświadczeniach środowiskowych, tzw. dyrektywę Green Claims. Przepisy te podkreślają zakaz oświadczeń środowiskowych, które nie są poparte jasnymi, obiektywnymi, publicznie dostępnymi weryfikowalnymi zobowiązaniami i celami. Zatem przepisy te kategorycznie zakażą wszystkich oświadczeń środowiskowych, które nie są zgodnie z prawdą i wszystkich tych, które nie są wystarczająco uzasadnione, by zapewnić konsumentom możliwość podejmowania świadomych decyzji zakupowych, przyczyniając się w te n sposób do bardziej zrównoważonych wzorców konsumpcji.

wyjaśniała mec. Drzewicka.

Ważnym punktem posiedzenia była także dyskusja na temat braku odpowiedzialności mediów w kontekście szerzenia dezinformacji o polityce klimatycznej Unii Europejskiej, zwłaszcza o Zielonym Ładzie i Nature Restoration Law, która nie przypadkiem nasiliła się przed wyborami do Parlamentu Europejskiego.

“Jeżeli mówimy o tym, że lekarz musi wiedzieć, jak myć ręce, to tak samo dziennikarz musi wiedzieć, jak myć ręce nie tylko w sensie transparentności, ale w sensie oddziaływania różnego rodzaju brudu świadomościowego.”

Jacek Wasilewski, dziennikarz i medioznawca.

Temat higieny pracy dziennikarzy będących na pierwszej linii frontu walki z dezinformacją i greenwashingiem naświetliła Anna Siewiorek z Fundacji Climate Strategies Poland przedstawiając wyniki mini-ankiety na tematy związane z redakcyjnymi kodeksami etyki, zapraszaniem do rozmowy denialistów klimatycznych, walki z dezinformacją i koniecznością poprawy warunków pracy.

,,Najmocniej wybrzmiała potrzeba stałego źródła rzetelnej informacji klimatycznej i baz ekspertów i ekspertek (…), potrzeba fact-checkingu oraz ogromna potrzeba szkoleń – raz na pół roku, a nawet raz na kwartał.”

podkreślała Anna Siewiorek.

Natomiast zarówno przewodnicząca posiedzenia, prof. Alicja Chybicka, jak i aktywistka, Anna Pięta, zwróciły uwagę na potrzebę utworzenia międzyresortowego zespołu, który powinien powstać m.in. w celu ułatwienia prac legislacyjnych w w.w. obszarach.

„Jesteśmy przed wyborami europejskimi. Dobrze wiem, że działają też na niekorzyść tych “zielonych” tematów. […] Więc naprawdę musimy na to patrzeć szeroko, dlatego ja jestem bardzo pro i bardzo chętnie wrzucę w to dużo swojego czasu i energii, żeby pomóc czy działać na rzecz takiego międzyresortowego zespołu w Sejmie i Senacie…”

Anna Pięta

Dla mnie nie ma rzeczy niemożliwych. Napewno trzeba zatrzymać katastrofę klimatyczną, zwalczyć dezinformację w mediach, napewno trzeba wyedukować społeczeństwo, bo społeczeństwo jest podzielone na pół i ta druga połowa nie chce o tym wszystkim słuchać, co tu zostało powiedziane, nie chce tego widzieć ani słyszeć w mediach. (…) Tego się nie da zrobić na siłę. (…) Zgadzam się, że powinien powstać międzyresortowy zespół rządowy, w którym znajdzie się i Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Edukacji, Zdrowia i Kultury w sprawach medialnych i razem coś wypracują z tego, co tutaj jest zapisane.

pointowała prof. Alicja Chybicka.

Osoby reprezentujące Ministerstwo Klimatu oraz Ministerstwo Kultury zadeklarowały wsparcie dla działań naszego zespołu parlamentarnego na ostatnim spotkaniu – liczymy, że przełoży się to na rzeczywiste działania, gdy czasu zostało tak niewiele.

Zamierzamy także – wspólnie z zainteresowanymi podmiotami – rozwijać prace nad poszczególnymi zagadnieniami w podgrupach zajmujących się:

• misją mediów publicznych
• etyką reklamy
• higieną pracy dziennikarskiej

Na zakończenie posiedzenia nasza przedstawicielka, Marzena Wichniarz, podziękowała wszystkim za wkład w pracę nad w/w kwestiami, podsumowujac:

,,Żyjemy w bardzo trudnych czasach zdominowanych przez kryzysy, które dzieją się natychmiast. Mówimy o kryzysie zdrowotnym, związanym z zanieczyszczeniem powierza i zanieczyszczeniem plastikiem; o kryzysie klimatycznym, który jest skutkiem naszych zachowań konsumenckim, ale też naszego uzależnienia od paliw kopalnych; o kryzysie bezpieczeństwa, ale nie tylko w kontekście militarnym, ale też cyfrowym. W kontekście społecznym, mamy też do czynienia z kryzysem zaufania i braku autorytetów.

Jesteśmy zalewani natłokiem informacji z różnych stron, niezweryfikowanych; praktycznie każdy może być twórcą takich informacji i cieszy nas to, że tutaj wspólnie próbujemy znaleźć rozwiązania dla tego problemu”

podsumowania Marzena.

Na koniec wracając do istoty sprawy, czyli roli mediów w systemach demokratycznych – chcemy zacytować przemyślenia jednego z najwybitniejszych polskich i światowych dziennikarzy, Ryszarda Kapuścińskiego, zawarte w jego ,,Lapidariach” spisywanych jeszcze pod koniec lat 90., które nie bez powodu renomowani recenzenci uznają za lekturę obowiązkową w XXI w.:

“Telewizja nie tylko kształtuje nasze gusta i poglądy, ale wpływa na wielkie decyzje polityczne […] 

Przyspieszenie i spłycenie wiadomości we współczesnych mediach jest przez to m.in. niebezpieczne, że upowszechnia stereotypy. […] 

Elektronika pokonała starą, biurokratyczną cenzurę, ale nie przemogła naturalnej pokusy rządzących, aby panować nad umysłami poddanych i urabiać je na korzystną dla siebie modłę. 

Dlatego system cenzury prewencyjnej, której głównym narzędziem był zakaz, zastąpił system manipulacji…”

Ryszard Kapuściński, Lapidarium III, 1997 r.

W kontekście tych słów, najbliższe wybory do Parlamentu Europejskiego nabierają szczególnego znaczenia. 

Gorąco zachęcamy do wspierania inicjatyw na rzecz budowania rzetelnych mediów.

To od nich w dużej mierze zależy, czy będziemy dalej spolaryzowani i podcinać gałąź, na której siedzi młode pokolenie, czy też wspólnym wysiłkiem osiągniemy lepsze jutro dla wszystkich.

Transmisję z obrad posiedzenia opublikujemy niebawem.