4 marca 2025 r. spotkaliśmy się w Sejmie, by porozmawiać o sprawie, która dla nas – rodziców – jest kluczowa: jak wygląda droga naszych dzieci do szkoły i jakie warunki czekają na nie wokół budynków szkolnych. To nie jest poboczny temat, to kwestia zdrowia, bezpieczeństwa i równego dostępu do przyjaznej przestrzeni.
🌳 Przestrzeń wokół szkoły – cicha trucizna czy zdrowe środowisko?
Dr hab. Wojciech Feleszko w swojej prezentacji przedstawił twarde dane. Powietrze wokół szkół to często mieszanka smogu, spalin z rur wydechowych i pyłów zawieszonych. W miastach, gdzie szkoły są otoczone betonem i parkingami, temperatura w godzinach lekcyjnych potrafi być nawet o 7 stopni wyższa niż w parkach. To realnie pogarsza koncentrację, sprzyja bólom głowy, zmęczeniu, a nawet zwiększa ryzyko omdleń w upały.
Smog to nie tylko kaszel – to gorsze wyniki w nauce, trudności z koncentracją, większa absencja z powodu infekcji. To wszystko dzieje się tuż pod oknami naszych dzieci, dzień w dzień.
🏙️ Miasto przyjazne dzieciom – czyli jakie?
Architektka Małgorzata Rapacka przypomniała, że nasze dzieci nie mają dziś głosu w procesie planowania przestrzeni. A przecież to one korzystają z chodników, przejść dla pieszych, skrawków zieleni przy szkołach. Zamiast bezpiecznych tras pieszych, mamy chaos komunikacyjny, parkowanie na dziko i „betonozę”. Taka przestrzeń uczy dzieci jednego: miasto nie jest dla nich.
W Polsce wciąż brakuje systemowych rozwiązań, które traktują dziecięcą perspektywę poważnie. A przecież miasto przyjazne dzieciom to miasto przyjazne wszystkim – spokojniejsze, czystsze, bardziej zielone.
💚 Dobry plan na zdrową szkołę – dobre praktyki już istnieją
Kamil Szewczyk pokazał konkretne rozwiązania, które sprawdziły się w polskich szkołach. Mapowanie okolic szkół, monitoring jakości powietrza, zielone ściany, parkingi rowerowe, a nawet warsztaty naprawcze – to wszystko da się wdrożyć przy współpracy samorządów, szkół i społeczności lokalnych.
Dzieci spędzają w szkole kilkanaście lat swojego życia – to, czy oddychają smogiem, czy świeżym powietrzem, nie powinno być kwestią przypadku.
🚘 Szkolne ulice – sprawdzone rozwiązanie, którego boimy się w Polsce
Nina Józefina Bąk z Clean Cities Campaign opowiedziała o „szkolnych ulicach”, czyli czasowym zamykaniu ruchu samochodowego przed szkołami. Mniej aut = czystsze powietrze, większe bezpieczeństwo, więcej dzieci na rowerach i hulajnogach. Efekty w Londynie czy Paryżu są jednoznaczne: spadek stężenia tlenków azotu nawet o 36%, mniejszy hałas, a wokół szkół – przestrzeń do zabawy i spotkań.
Dlaczego więc w Polsce temat szkolnych ulic pojawia się tylko w społecznych inicjatywach, a nie w polityce miejskiej? To pytanie, które podczas posiedzenia wybrzmiało bardzo mocno.
👉 Nasze postulaty – konkretnie i do przodu
Posiedzenie zakończyło się prezentacją naszych postulatów, które kierujemy zarówno do rządu, jak i do samorządów:
- Międzyresortowe prace mające na celu opracowanie wytycznych i założeń dla otoczenia szkół, przedszkoli i żłobków takich, aby zapewnić dzieciom i młodzieży przyjazne, zdrowe i bezpieczne środowisko funkcjonowania. Stosowane tych wytycznych powinno być weryfikowane, a wynik prac należy przedstawić samorządom w formie obligatoryjnych szkoleń. Powyższe powinno zawierać także założenia do planów adaptacji do zmiany klimatu!
- Procesy konsultacyjne i partycypacyjne – zagospodarowanie przestrzenne to niewątpliwe obszar, w którym dochodzi do wielu konfliktów, dlatego konsultacje społeczne pełnią tutaj szczególną rolę. Kluczowe jest ujednolicenie konsultacji dotyczących zagospodarowania przestrzennego w całej Polsce, tak aby umożliwić aktywne uczestnictwo mieszkańców w procesie kształtowania swojego otoczenia i dostosować zasady informowania do zmieniających się realiów.
W konsultacje powinny być włączone szkoły, szczególnie, jeśli dotyczą one pobliskiej przestrzeni. Dlatego proponujemy, aby dzieci, młodzież oraz rodzice mieli możliwość wzięcia w nich udziału na terenie szkoły.
Ważnym elementem społecznego zaangażowania jest edukacja. Warto, według nas wprowadzić lekcje z planowania przestrzennego polegające na projektowaniu otoczenia szkoły, które zostaną zakończone głosowaniem w ramach szkolnego budżetu obywatelskiego oraz realizacją przynajmniej jednego projektu rocznie.
- Oceny wpływu na środowisko i zdrowie powinny być sporządzane obligatoryjnie, jeśli powstają w pobliżu szkoły lub mogą na nią oddziaływać.
- Monitoring jakości powietrza wokół szkół powinien być obowiązkowy. Weryfikacja stężeń pyłów zawieszonych powinna obejmować również zanieczyszczenia pochodzące z transportu, a rodzice za pomocą oficjalnych narzędzi (tj. e-dzienniki), którymi komunikują się ze szkołą, powinni być regularnie informowani o stanie zanieczyszczeń i otrzymywać alerty w przypadku zagrożeń, w szczególności dla grup wrażliwych.
- Strefy buforowe wokół szkół – należy pilnie podjąć działania, aby zmapować źródła zanieczyszczeń powietrza wokół szkół. W pierwszej kolejności skierować tam doradców energetycznych oraz wesprzeć osoby w ubóstwie energetycznym, a wszystkie źródła usunąć. Otoczenie szkół powinno być zielone, aby chronić dzieci i młodzież przed zanieczyszczeniami, hałasem oraz upałem, zachęcać do aktywności fizycznej i poprawić dobrostan. Szczególnie należy skupić się na ochronie drzewostanu i przyjąć przepisy proponowane przez Zespół Parlamentarny Przyjaciół Drzew.
- Szkolne ulice dla dzieci – mamy rozwiązania prawne, aby ograniczać pod szkołami ruch i stwarzać bezpieczne warunki dla dzieci, tam, gdzie są narażone na wypadki i zanieczyszczenia, ale brakuje impulsu i odgórnej inicjatywy skierowanej do samorządów, by realizować założenia szkolnych ulic. Wejścia do szkół powinny być umiejscowione od strony terenów zielonych, nie ruchliwych ulic, a rozwiązania typu kiss&ride nie powinny mieć zastosowania w pobliżu wejścia do szkół.
- Zmiana treści artykułu 125 ustawy prawo oświatowe poprzez dodanie aspektów poruszanych w naszych postulatach, w szczególności jakości powietrza wewnętrznego i zewnętrznego oraz bezpiecznego otoczenia szkół i wydanie stosownego rozporządzenia, które mimo obligatoryjnej delegacji, nie zostało nigdy wydane.
- Darmowy transport publiczny dla nauczycieli i nauczycielek, aby zachęcić ich do zmiany własnych nawyków i docenić pracę, jaką wykonują na rzecz społeczeństwa.
Podsumowując: zdrowa szkoła naprawdę zaczyna się na zewnątrz. To, czy nasze dzieci uczą się w smogu i hałasie, czy w zielonej, bezpiecznej przestrzeni, zależy dziś od decyzji dorosłych – polityków, urzędników, ale też nas, rodziców. Jako Rodzice dla Klimatu mówimy jasno: nie zgadzamy się, by dzieci były zakładnikami złego planowania i samochodowego chaosu.
Miasto przyjazne dzieciom to miasto przyjazne wszystkim.
Tworząc lepsze warunki dla najmłodszych, tworzymy lepsze miejsca do życia dla całych społeczności.
