Lekcja 9: Inne gazy cieplarniane i ich źródła

Jak widać, o gazach cieplarnianych można mówić długo i obszernie. No właśnie – o gazach. Wiemy, że mamy do czynienia z dwutlenkiem węgla i metanem, ale przecież przecież oprócz tego do naszej atmosfery przenikają inne, nie mniej groźne substancje. W natłoku informacji o dwóch największych sprawcach zmian klimatycznych mogą nam umknąć informacje o nich, a warto wiedzieć, z czym mamy tu do czynienia.  

Tlenki azotu

Poznajcie NOx! To grupa tlenków azotu, przede wszystkim tlenek azotu (NO) i dwutlenek azotu (NO2). Ich niszczycielskie działanie wobec klimatu, podobnie jak to  polega przede wszystkim na zatrzymywaniu ciepła w atmosferze. Pamiętacie metaforę szklarni? W tym kontekście tlenki azotu działają właśnie w ten sposób – wzmacniają “dach”, przez który na powierzchnię Ziemi dociera promieniowanie słoneczne. Dociera – ale nie wydostaje się z powrotem. Kumuluje się w atmosferze i sprawia, że robi się cieplej i cieplej. 

Tlenki azotu nie tylko działają same, ale także “pomagają” innym substancjom działać na szkodę klimatu. Reagują z całkiem niewinnymi związkami organicznymi, tworząc ozon troposferyczny. Ozon, to chyba dobrze, prawda? – można zapytać z pewną dozą niepewności. Nie do końca. Ozon troposferyczny, czyli przyziemny, nazywany jest złym ozonem. Nie tylko tak jak same tlenki azotu wzmaga efekt cieplarniany, ale także jest silnie toksyczny. Atakuje głównie układ oddechowy, powoduje obniżenie odporności, alergie, nasilenie astmy, podrażnienia płuc i oskrzeli, a zagraża najbardziej dzieciom, osobom starszym i o obniżonej odporności. Myślisz, że Ciebie to nie dotyczy? Nic bardziej mylnego. Wystarczy, że długo przebywasz na świeżym (hmm) powietrzu. Największe stężenie tlenków azotu i ozonu troposferycznego obserwujemy w miastach, ale pamiętajmy – to gazy. Mocniejszy powiew wiatru i wędrują swobodnie po okolicy. 

No dobrze, skoro wiemy, co takiego mogą nam zrobić tlenki azotu, dowiedzmy się, skąd biorą się w atmosferze. I tu nie mamy miłych wiadomości – wprawdzie główne źródła emisji NO2 są naturalne, jednak ich wpływ na ludzkie zdrowie, poprzez ich rozproszenie w atmosferze jest pomijalny. Zupełnie inaczej jest w przypadku emisji spowodowanych przez ludzi. Podobnie jak w przypadku dwutlenku węgla i metanu NO2 powstaje przy spalaniu paliw kopalnych w przemyśle i produkcji energii elektrycznej, do jego emisji przyczynia się także używanie nawozów azotowych w rolnictwie. Należy jednak wskazać tu największego winnego – transport. Spaliny samochodów, w szczególności tych z silnikiem Diesla, to ogromna porcja NOx, w dodatku serwowana każdemu z nas dosłownie tuż po wyjściu z domu. 

Zmiany klimatyczne bezpośrednio wpływają na zdrowie człowieka i tu możemy powiedzieć, że to wręcz wpływ instant. Zwłaszcza, że kumulacja tlenków azotu się zwiększa – rzuć okiem na wykres od Nauki o Klimacie ( https://naukaoklimacie.pl/wykres-na-dzis/globalna-srednia-koncentracja-podtlenku-azotu-w-ostatnich-dekadach-wmo) .

Aerozole 

Nie, nie takie, o jakich uczyliśmy się jeszcze na biologii, w aluminiowych opakowaniach, z powiększającym dziurę ozonową freonem (swoją drogą, jeśli jako ludzkość wyeliminowaliśmy takie produkty z obiegu i uratowaliśmy warstwę ozonową atmosfery, to DA SIĘ. Jest nadzieja ;).  

To cząsteczki zawieszone w powietrzu – krople lub drobiny pyłu zawieszone w powietrzu, tworząc w miarę jednolitą warstwę w atmosferze. Istnieją aerozole naturalne, takie jak te, które tworzy parująca woda morska, ale obecnie przeważają te, które powstały z zanieczyszczeń – na przykład aerozole siarczanowe. Zawieszone w atmosferze siarczany to głównie pokłosie rewolucji przemysłowej i gwałtownego rozwoju fabryk i zakładów produkcyjnych po II wojnie światowej.  

Co dokładnie robią nam aerozole, w tym te siarczanowe? Tu możecie się zdziwić – otóż poprzez rozpraszanie światła słonecznego i zwiększanie zachmurzenia OBNIŻAJĄ GLOBALNĄ TEMPERATURĘ ZIEMI. Wreszcie jakieś dobre wiadomości, można zakrzyknąć. Ponownie – niestety, to nie tak.

Oczywiście, dla obszarów, które doświadczają ekstremalnie wysokich temperatur, okresowe schłodzenie może być ulgą. Jednak globalnie takie procesy zakłócają cykle krążenia wody w przyrodzie i mocno zmieniają skład chmur, nasycając je toksycznymi substancjami. Nawet jeśli teraz zakłócenie lokalnego obiegu wody i wylewające rzeki nie wydają nam się groźne, pomyślmy o tym, jak nieprzewidywalne staną się monsuny czy nieregularne pory deszczowe. Nas również to dotyczy – zakłócenie naturalnego cyklu pór roku opartych na opadach deszczu to problemy rolnictwa na skalę globalną, wielkie powodzie, a więc niszczenie kolejnych ekosystemów, a to wszystko w strugach deszczu zanieczyszczonego szkodliwymi związkami siarki. 

Aerozole, także te siarczanowe, postrzegane są jako karta-niespodzianka wśród wszystkich czynników wpływających na zmiany klimatu. Nie możemy mówić o jednolitych skutkach ich wypuszczania w atmosferę – wiele zależy od ich miejscowego natężenia, lokalnego klimatu czy innych czynników, na przykład aktywnych wulkanów w danym obszarze.  

Nie zrzucajmy jednak winy za ich emisję jedynie na wulkany. Tak, wymienia się je jako jedne ze źródeł aerozoli, ale wciąż główną przyczyną ich występowania jest działalność człowieka – przemysł, transport i spalanie paliw kopalnych.   

Co można zrobić?

Z jednej strony ogrzewanie, z drugiej schładzanie – trudno się w tym połapać. Rozumiemy to – my też musieliśmy się sporo nauczyć, zanim zrozumieliśmy te subtelne zależności. Mamy nadzieję, że nasze artykuły jakoś rozjaśniają te kwestie, jeśli jednak potrzebujesz dowiedzieć się więcej – zapytaj nas o Mozaikę klimatyczną. To interaktywne szkolenia, podczas których zdobędziesz pełen ogląd naszej obecnej sytuacji klimatycznej. Można z kolegami z pracy, można z rodziną, można z gronem znajomych – chętnie poprowadzimy dla Was takie warsztaty.   

Działanie, które ma wielką moc, to wspieranie tworzenia Stref Czystego Transportu. To temat, który wraca ostatnio często w kontekście zarządzania miastami – także przez obywateli. Jak możesz zauważyć, to spaliny emitowane przez pojazdy spalinowe są w dużej mierze źródłami NOx. Dołącz do naszych akcji wspierających rozszerzenia stref z ograniczonym ruchem samochodowym w miastach. Razem naprawdę możemy to zrobić!