Przełomowa DEKLARACJA SZTOKHOLMSKA i pół wieku systemowych zaniechań …
2 maja 2022
„Mamy tylko jedną Ziemię” – pod takim hasłem w dniach 5-14 czerwca 1972 r. w Sztokholmie odbyła się pierwsza w historii konferencja Organizacji Narodów Zjednoczonych poświęcona ochronie środowiska. Już wtedy zdawano sobie sprawę jak kluczowa dla życia ludzi jest kondycja przyrody, dlatego też jej ochrona została podniesiona do rangi podstawowej funkcji państwa.
Przełomowy charakter Deklaracji sztokholmskiej
26 zasad zawartych w Deklaracji Konferencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Naturalnego Środowiska Człowieka do dziś uznawanych jest za podstawę międzynarodowego prawa ochrony środowiska z kilku kluczowych powodów.
- Stanowi ona podwaliny koncepcji zrównoważonego rozwoju społeczno-ekonomicznego zakładającej taki rozwój, który zaspakajając potrzeby współczesnych społeczeństw, nie będzie jednocześnie ograniczał możliwości rozwojowych przyszłych pokoleń.
Pojęcie to po raz pierwszy zdefiniowane zostało w 1987 r. w raporcie Światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju ,,Nasza wspólna przyszłość”.
- Jej kluczowym elementem jest uznanie prawa do czystego, zdrowego środowiska za podmiotowe prawo człowieka.
Prawo to miało być odtąd prawem o takiej samej mocy, jak prawo do życia czy prawo własności, zaś społeczeństwo otrzymało możliwość udziału poprzez prawo do dochodzenia roszczeń płynących z kolejnego prawa podmiotowego człowieka. Aby skutecznie tego prawa od państw dochodzić, potrzebna jest oczywiście świadomość obywateli w tym zakresie oraz znajomość środków prawnych.
- Po raz pierwszy zwrócono uwagę na problem odpowiedzialności i udziału społeczeństwa w ochronie środowiska
Tylko świadome ekologicznie społeczeństwo może skutecznie przeciwdziałać degradacji przyrody, działać na rzecz jej ochrony i stawić czoła sytuacjom kryzysowym, dlatego wyraźnie wyartykułowano także obowiązek państwa w zakresie szeroko rozumianej edukacji ekologicznej – zarówno młodzieży jak i dorosłych.
- Deklaracja Sztokholmska wskazuje także, że odpowiedzialność za ochronę i poprawę środowiska spoczywa na każdym człowieku indywidualnie, a obywatele mogą i powinni współpracować w tym zakresie.
Ważnym aspektem tych zasad jest zwrócenie uwagi na to, że to społeczność jest lepiej zorientowana w potrzebach i problemach środowiskowych niż rządy, dlatego ważne jest, aby sama podejmowała działania w tym zakresie.
- Przełomowym jest także fakt, że już 50 lat temu w Deklaracji sztokholmskiej zwrócono uwagę na odpowiedzialność mediów, których rolą powinno być popularyzowanie informacji naukowych w zakresie kondycji i ochrony środowiska.
Zasady te zapoczątkowały odpowiednie procesy legislacyjne w państwach, które podpisały deklarację, niestety tempo procesów naprawczych względem postępującej degradacji planety pozostawia wiele do życzenia…
Pół wieku zaniechań
Jak o możliwe, że przez pół wieku ochrona środowiska na agendzie ONZ okazała się tylko teorią, a w praktyce doszło do destabilizacji systemu klimatycznego, utraty bioróżnorodności i zanieczyszczenia powietrza, wód i gleb na niewyobrażalną skalę?
Z pewnością możemy za to „podziękować” koncernom – zwłaszcza paliwowym, a także skorumpowanym politykom i dyktatorom, którzy przez ostanie dekady skutecznie zamiatali kwestie realnej ochrony środowiska pod dywan.
W Polsce z powodu koniunktury politycznej i gospodarczej, zarówno implementacja zasad zawartych w Deklaracji Sztokholmskiej jak i sama koncepcja zrównoważonego rozwoju były sprzeczne z interesami liderów politycznych.
Społeczeństwo polskie natomiast nie miało szansy zrozumieć istotę zrównoważonego rozwoju i zapoznać się z zasadami Deklaracji Sztokholmskiej ani w powszechnej edukacji (skupionej na gruntowaniu lojalności partyjnej lub cnót niewieścich), ani za pośrednictwem mediów (finansowanych z reklam napędzających niezrównoważoną konsumpcję lub skupionych na podlizywaniu się władzom).
Dlatego w związku z przygotowaniami do okrągłej rocznicy konferencji, która odbędzie się 2-3 czerwca 2022 r. w Sztokholmie pod hasłem „Zdrowa planeta dla dobrostanu wszystkich – nasza odpowiedzialność, nasza szansa”, przypominamy treść dokumentu, który od 50 lat leży u podstaw ochrony przyrody i cierpliwie czeka na implementację dla dobra nas i przyszłych pokoleń…
Deklaracja Sztokholmska
Uchwała Konferencji Sztokholmskiej z dnia 14.6.1972 roku, dotycząca naturalnego środowiska człowieka.
„Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie naturalnego środowiska człowieka, po spotkaniu w Sztokholmie w dniach 5-14 czerwca 1972 roku i po rozpatrzeniu potrzeby wspólnego spojrzenia i wspólnych zasad, które zainspirowałyby ludzkość do ochrony i popierania warunków naturalnego środowiska człowieka proklamuje: […] Zasady. Konferencja wyraża wspólne przekonanie, że:
1. Człowiek ma podstawowe prawo do wolności, równości i odpowiednich warunków życia w środowisku takim, które pozwalałoby na przyzwoite życie w dobrobycie.Człowiek ponosi poważną odpowiedzialność za ochronę i poprawę środowiska naturalnego dla obecnych i przyszłych pokoleń. Pod tym względem polityka popierająca lub utrwalająca apartheid, segregację rasową, dyskryminację, ucisk kolonialny lub inny oraz obcą dominację zasługuje na potępienie i musi być wyeliminowana.
2. Naturalne zasoby Ziemi, obejmujące powietrze, wodę, glebę, florę i faunę, a zwłaszcza reprezentatywne przykłady naturalnych ekosystemów, muszą być chronione dla dobra obecnych i przyszłych pokoleń poprzez staranne planowanie lub odpowiednie zarządzanie.
3. Zdolność Ziemi do produkowania istotnych dla życia i wciąż odnawianych zasobów musi być utrzymana, a w niektórych wypadkach przywrócona lub poprawiona.
4. Człowiek ponosi szczególną odpowiedzialność za ochronę i mądre zarządzanie pozostałościami dzikiej zwierzyny i miejsc, w których przebywa, poważnie zagrożonych przez wspólne działanie wielu ujemnych czynników. Ochrona przyrody obejmująca dziką zwierzynę musi dlatego być szczególnie uwzględniana w planowaniu rozwoju gospodarczego.
5. Nie dające się odnowić zasoby Ziemi muszą być wykorzystane w taki sposób, żeby strzec je przed niebezpieczeństwem wyczerpania w przyszłości i zapewnić równomierny podział dla całej ludzkości.
6. Wydalanie substancji toksycznych lub innych substancji oraz wydzielanie ciepła w takich ilościach i stężeniu, że przekracza to zdolność regeneracyjną środowiska naturalnego i wyrządza mu szkodę, muszą być powstrzymane, aby uniknąć poważnych i nie dających się odwrócić szkód w ekosystemach. Słuszna walka narodów wszystkich krajów z zanieczyszczaniem powinna spotkać się z poparciem.
7. Państwa muszą podjąć wszelkie możliwe kroki, aby zapobiec zanieczyszczeniu mórz przez substancje mogące zagrozić ludzkiemu zdrowiu, wyrządzić szkody produktom spożywczym i życiu podwodnemu, zmniejszyć atrakcyjność lub zakłócać inne uzasadnione wykorzystanie mórz.
8. Rozwój gospodarczy i społeczny ma istotne znaczenie dla zapewnienia odpowiedniego środowiska życia i pracy człowiekowi oraz dla stworzenia warunków na Ziemi, które są niezbędne dla poprawy jakości życia.
9. Braki w środowisku spowodowane warunkami niedorozwoju i klęskami żywiołowymi stwarzają poważne problemy i mogą być najlepiej usunięte przez przyśpieszony rozwój, przez przekazywanie znacznych ilości środków finansowych i technologicznych jako pomocy będącej uzupełnieniem własnych wysiłków krajów rozwijających się oraz takiej doraźnej pomocy, jaka może być potrzebna.
10. Dla krajów rozwijających się istotne znaczenie z punktu widzenia ochrony środowiska ma stabilizacja cen i osiąganie odpowiednich dochodów z surowców i artykułów rolno-spożywczych, gdyż czynniki gospodarcze muszą być brane pod uwagę łącznie z procesami ekologicznymi.
11. Polityka w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego prowadzona przez każde państwo musi zwiększać a nie osłabiać obecny lub przyszły potencjał krajów rozwijających się, nie powinna ujemnie odbijać się na dążeniu do lepszych warunków życia dla wszystkich. Trzeba, aby państwa i organizacje międzynarodowe podjęły odpowiednie kroki dla osiągnięcia porozumienia w sprawie sprostania ewentualnym konsekwencjom ekonomicznym w skali narodowej i międzynarodowej, wynikającym z zastosowania środków w dziedzinie ochrony środowiska.
12. Trzeba udostępnić zasoby na ochronę i poprawę środowiska, biorąc pod uwagę okoliczności i szczególne wymagania krajów rozwijających się oraz wszelkie koszty, które mogą wynikać z włączania przez te kraje ochrony środowiska do planowania rozwojowego, jak również trzeba udostępnić tym krajom, jeśli poproszą o to, dodatkową międzynarodową pomoc techniczną i finansową w tej dziedzinie.
13. Aby doprowadzić do racjonalnego zarządzania zasobami i w ten sposób poprawić środowisko, państwa powinny zająć zintegrowane i skoordynowane stanowisko wobec swego planowania rozwojowego, w celu zapewnienia, że rozwój będzie zgodny z potrzebą ochrony i poprawy naturalnego środowiska dla dobra ludzkości.
14. Racjonalne planowanie jest podstawowym instrumentem godzenia wszelkich konfliktów między potrzebami rozwoju a potrzebami ochrony i poprawy środowiska.
15. Trzeba planować osiedla i miasta pod kątem uniknięcia ujemnych skutków dla środowiska naturalnego i uzyskania maksymalnych korzyści społecznych, ekonomicznych i dla środowiska naturalnego, w interesie wszystkich. Pod tym względem projekty podporządkowane dominacji kolonialnej i rasowej muszą być zaniechane.
16. Polityka demograficzna, zgodna z podstawowymi prawami ludzkimi i odpowiadająca zainteresowanym rządom, powinna być zastosowana w tych regionach, gdzie stopa przyrostu naturalnego lub nadmierne zagęszczenie ludności mogą mieć ujemny wpływ na środowisko naturalne lub rozwój albo gdzie małe zagęszczenie ludności może przeszkadzać w poprawie środowiska ludzkiego i w rozwoju.
17. Odpowiednie instytucje narodowe muszą być obarczone zadaniem planowania zarządzania lub kontroli zasobów środowiskowych państwa, w celu poprawy jakości środowiska.
18. Wiedza i technologia, jeśli chodzi o ich udział w rozwoju ekonomicznym i socjalnym, muszą być podporządkowane odpowiednim badaniom, które zapobiegałyby zagrożeniu środowiska lub rozwiązaniu problemów środowiskowych, bądź też problemów mających znaczenie dla wspólnego dobra ludzkości.
19. Akcja uświadamiająca w sprawach środowiska naturalnego, prowadzona zarówno wśród młodzieży, jak i dorosłych, biorąca pod uwagę w odpowiednim stopniu tych, którzy nie są uprzywilejowani, ma podstawowe znaczenie dla rozszerzenia podłoża, w oparciu o które kształtowałyby się oświecona opinia i odpowiedzialne postępowanie osób indywidualnych, przedsiębiorstw i społeczeństw w dziedzinie ochrony i poprawy środowiska w jego pełnych ludzkich wymiarach.
20. Badania naukowe i rozwojowe w kontekście problemów środowiskowych, zarówno narodowych, jak i wielonarodowych, muszą być popierane we wszystkich krajach, a zwłaszcza w krajach rozwijających się. W związku z tym trzeba popierać swobodny obieg naturalnych informacji i doświadczeń naukowych, aby ułatwić rozwiązywanie problemów środowiskowych, technologie w tej dziedzinie powinny być udostępnione krajom rozwijającym się na warunkach, które zachęciłyby do szerokiego rozpowszechnienia, bez stanowienia ciężaru gospodarczego dla tych krajów.
21. Państwa mają, w zgodzie z Kartą NZ i z zasadami prawa międzynarodowego, suwerenne prawo do wykorzystywania swych zasobów przy prowadzeniu własnej polityki w dziedzinie ochrony środowiska, jak również ponoszą odpowiedzialność za zapewnienie, iż działalność prowadzonych w zakresie ich jurysdykcji lub kontroli nie wyrządzi szkody innym państwom lub obszarom znajdującym się poza granicami narodowej jurysdykcji.
22. Państwa powinny współpracować nad dalszym rozwojem prawa międzynarodowego w dziedzinie ponoszenia odpowiedzialności i nagradzania szkód ofiarom zanieczyszczeń i innych szkód środowiskowych wywoływanych działalnością w ramach jurysdykcji lub kontroli danego państwa na obszarach znajdujących się poza jego jurysdykcją.
23. Bez uprzedzania ogólnych zasad, które mogą być uzgodnione przez społeczność, lub kryteriów i minimalnych wymogów, które powinny być określane w skali narodowej, istotne będzie we wszelkich wypadkach rozpatrzenie systemów wartości przeważających w każdym kraju i zasięgu stosowania standardów, które dotyczą krajów najbardziej zaawansowanych, lecz które mogą być nieodpowiednie i powodować niepożądane społeczne koszty dla krajów rozwijających się.
24. Sprawy międzynarodowe dotyczące ochrony i poprawy środowiska powinny być potraktowane w duchu współpracy wszystkich krajów, wielkich i małych, na równych zasadach. Współpraca poprzez wielostronne lub dwustronne porozumienia lub inne odpowiednie środki ma istotne znaczenie w zapobieganiu, eliminowaniu lub redukowaniu ujemnych skutków dla środowiska, wynikających z działalności prowadzonej we wszystkich dziedzinach, przy czym współpraca ta powinna brać pod uwagę suwerenność i interesy wszystkich państw.
25. Państwa powinny zapewniać organizacjom międzynarodowym odbywanie skoordynowanej, skutecznej i dynamicznej roli w ochronie i poprawie środowiska.”
26. Człowiekowi i jego otoczeniu należy oszczędzić skutków broni jądrowej i wszelkich innych środków masowego rażenia. Państwa muszą dążyć do szybkiego osiągnięcia porozumienia w odpowiednich organach międzynarodowych w sprawie wyeliminowania i całkowitego zniszczenia takiej broni.
Raport z konferencji Sztokholmskiej